Uzun zamandır sessiz kalan Doğu Anadolu Fay(DAF) Hattı’nın, geçtiğimiz yıllarda 6.5’lik yıkıcı bir depremle Elazığ’da kırılması sonrasında, dikkatler fay hattının uzantısı olan Hatay’a yöneldi.
Etkin deprem kuşakları üzerinde bulunan Türkiye, tarihsel ve aletsel dönemde birçok yıkıcı depremlere maruz kalmış, bunun sonucunda önemli can ve mal kayıpları yaşanmıştır. Gelecekte de böyle büyük depremlerin yaşanacağı tartışma götürmez. Bugün depremlerin önceden kestirilmesi mümkün olmamakla birlikte deprem önlemlerinin planlanması, oluşacak can ve mal kayıplarının en aza indirilmesinde önemlidir. Bunun için kullanılabilecek yaklaşımlardan biri sentetik deprem senaryolarıdır. Deprem senaryoları ile gelecekte oluşacak depremlerin olası büyüklüğü ve yerleşim yerlerinin bu depremden hangi ölçüde etkileneceği tahmin edilebilir.
İlimiz Hatay’da etkilen en son deprem 22 Ocak 1997’de 5,5 ile yaşanırken, öncesinde; 8 Nisan 1951’de İskenderun’da 5,7 büyüklükteki depremde 6 kişi ölmüştü. Uzmanlar, yakın zamanda Hatay’da deprem olasılığının çok yükseldiğini belirtiyor.
Hataylıların, depreme karşı önlemler almaya odaklanması, deprem anında evde, işyerinde, okulda, tahliye ve korunma yöntemleri ile ilgili bilgilendirilmesi, Valilik, İlçe Kaymakamlıkları ve yerel yönetimlerin de toplanma alanları oluşturup olası bir deprem de hazırlıklı olması gerekiyor.
2012 yılında Tez Danışmanı olarak Prof. Dr. Okan TÜYSÜZ’un yer aldığı Jeofizik Mühendisi Sibel Üsküplü’nün İstanbul Teknik Üniversitesi, Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi çalışmalarında Hatay’da yaptığı deprem araştırmalarını sizin için derledik. Tez, Sibel Üsküplü’nün de bir kısmına dâhil oldugu TUBITAK projesi desteğiyle hazırlanmıştı.
Bölgeye etki eden faylar belirlenmiş, bu fayların üretebileceği maksimum deprem büyüklükleri ampirik bağıntılar yardımıyla hesaplanmıştır. Hazırlanan deprem senaryolarında olması beklenen depremin Hatay ve yakın çevresine vereceği zararın şiddeti ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Yalnız dikkat edilmesi gereken, senaryolarda sunulan değerler deprem şiddet değerleridir, deprem büyüklüğü değildir. Yani, depremin yer yüzeyindeki etkileridir. Mercalli şiddet ölçeği, esas alınarak hazırlanmıştır. Bu senaryolar gelecekte oluşabilecek depremlerin yaratacağı etkiyi anlamak ve oluşabilecek hasara karşı tedbir almak için yapılan çalışmaların başıdır. İşaretlenen fayların kırılması durumunda her birinin hangi büyüklükte deprem üreteceği hesaplanmış ve zemin kayma dalga hızları (Vs) kullanılarak şiddet ve ivme haritaları oluşturulmuştur. Çalışma alanı Türkiye’nin güneydoğusunda Hatay İli ve yakın çevresini kapsamaktadır. Kuzeyde Amanos fayı, güneyde Ölü Deniz Fay Zonu (ÖDFZ)’nun kuzey segmenti, kuzeybatıda Karataş-Osmaniye fayı ve güneydoğuda Suriye sınırına kadar olan bölge ile sınırlanmıştır.
Şekil1.1 Çalışma alanı yer bulduru haritası Şengör ve diğ., 1979’dan, faylar Över ve diğ., 2002’den uyarlanmıştır.
Şekil 1.2 Doğu Akdeniz Bölgesi’nde genişleyen ÖDFZ’nu üzerindeki tarihsel depremler (Kahir ve diğ., 2000).
Doğu Akdeniz’in kuzeydoğusunda Karasu Vadisi boyunca Antakya, Osmaniye ve Kahramanmaraş’ı içine alan bir bölgede Miyo-Pliyosen’den günümüze kadar olan stres rejimini tanımlamışlardır. Doğu Akdeniz’de levha hareketlerinin Arap/Anadolu, Afrika/Arap ve Anadolu/Afrika sınırları boyunca Amanos fayı, Ölü Deniz fayı ve Kıbrıs Yayı arasında meydana geldiğini ve Amik Ovası’nın DAF’nın bir devamı niteliğinde ki Amanos Fayı, ÖDF ve Kıbrıs – Antakya Transform fayı etkileşimi ile şekillendiği ifade etmişlerdir. Aktif fayların adı geçen yapısal zonların 6 Antakya’nın KD’sundaki Amik Ovası’nda birleşmesiyle üçlü eklemi (triple junction) oluşturduğunu belirtmişlerdir.
Şekil.1.3 Türkiye deprem bölgeleri haritasinda Hatay ilinin konumu
HATAY’DA BULUNAN FAY HATLARI
Hatay yöresinde; Alazı-Günyazı Fayı, Altın Fayı, Sutaşı Fayı,Koçören Fayı, Antakya Fayı , Çöğürlü Fayı, Gözene Fayları yer almaktadır.
Türkiye Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Deprem Araştırma Dairesi tarafından hazırlanan Deprem Bölgeleri Haritası’nda Hatay tüm ilçeleriyle 1. derece deprem bölgesidir yani olması muhtemel bir depremde zeminin maruz kalacağı beklenen ivme değeri 0.4 g’den büyüktür.
Deprem Senaryoları, gelecekte olabilecek depremleri anlamak ve oluşabilecek hasara karşı tedbir almak amaçlı yapılan bir planlama türüdür. Bu planlama çalışmalarının iyi bir biçimde yapılması, gelecekte oluşacak depremin ne kadar büyüklükte bir deprem olacağı ve yerleşim merkezlerinin bu depremden hangi oranda etkilenebileceğini bilmek açısından önemlidir. Depremlerin oluşmasını engellemek veya önceden haber vermek bugünkü teknoloji ile mümkün değildir. Fakat deprem zararlarının azaltılmasına yönelik tedbirleri almak mümkündür. Sismik tehlikesi yüksek olan bölgelerde deprem senaryoları güçlü sarsıntıların etkilerini araştırmaya yönelik etkili tek yoldur. Deprem açısından ele alındığında ise bir senaryonun ilk aşaması bir bölgeyi etkilemesi muhtemel depremin olma olasılığı ve o bölgede yaratacağı yer sarsıntısının belirlenmesidir. (Tüysüz, 2003)
Depremin bölgede yaratacağı yer sarsıntısı için Hatay ili sınırları içinde yer alan, kırılması durumunda büyük magnitüdlü (M>6) depremler üretebilecek faylar ve kırılması durumunda Hatay’ı etkileyeceğini düşündüğümüz civar bölgedeki faylar için tasarım depremler oluşturulmuş, bu depremlerden maksimum yer ivmesi değerleri hesaplanmıştır.
Şekil 1.4 : 109Y128 No’lu TÜBİTAK Projesi kapsamında hazırlanmış olan bölgenin sayısal jeoloji haritası
HATAY’IN DEPREMSELLİĞİ
Faylar, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesince hazırlanmış bölgenin sayısal jeoloji haritası ve 109Y128 No’lu TÜBİTAK Projesi kapsamında hazırlanmış bölgenin sayısal jeoloji haritasından çizilmiştir. Haritalanan faylardan Wells ve Coppersmith (1994) bağıntısı kullanılarak 50 km’lik Antakya-Samandağ koridoru boyunca haritalanan Çöğürlü fayı, Sutaşı fayı, Koçören fayı ve Alazı-Günyazı faylarının tümünün tek seferde kırılması durumunda meydana gelebilecek depremin maksimum büyüklüğü 7.2 olarak hesaplanmıştır.
DAF hattının üzerinde kırılmayan 2 segment göze çarpmaktadır. Bunlardan biri Gölbaşı-Türkoğlu (Kahramanmaraş) ve diğeri ise Türkoğlu-Antakya (Hatay) segmentidir. Fayın güneybatı ve güneyinde yer alan sırasıyla Kahramanmaraş ve Hatay bölgelerinde yaklaşık son 100 yılda 6.0’dan büyük deprem meydana gelmemiştir. Fayın güneybatı kesiminde yer alan ve tarihsel dönem boyunca büyük ve yıkıcı depremlere (M≥6.0) maruz kalan Kahramanmaraş ve Hatay bölgelerinde sismik boşluk söz konusudur. Wells ve Coppersmith (1994) bağıntıları göz önünde tutularak65 km’lik Osmaniye–Karataş fayı,50 km’lik Antakya fayı, 75 km’lik Amanos fayı, 115 km’lik Ölü Deniz fayının en kuzey segmentinin kırılması durumunda meydana gelebilecek olan depremlerin magnitüdleri sırasıyla 7.2, 7.2, 7.3 ve 7.5’tir.
Şekil 1.5 : Deprem senaryoları için seçilen model fayların haritada gösterilmesi.Faylar yaklaşık uzunlukları ve oluşturması beklenen deprem büyüklükleri ile verilmiştir.
Şekil 1.6.: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesince hazırlanmış bölgenin sayısal jeoloji haritası.
Bu durumda hazırlanan deprem senaryosunda, Antakya fayının tüm segmentlerinin birlikte kırılması durumunda oluşacak depremde Hatay’ın 10-8 arasında bir şiddette etkilenmesi beklenir. Meydan-Samandağı sahilinden kuzeydoğuya doğru Asi alüvyonu boyunca şiddet en yüksek 10 değerinde olurken, Samandağ ve Sebenoba formasyonun hakim olduğu bölgelerde 9 Antakya-Samandağ koridorunu sınırlayan ana kaya ofiyolitlerinde şiddetin en düşük 8 değerini alması beklenir. Senaryoyu ve tarihsel depremleri göz önüne aldığımızda bazı depremlerin bu fay kırığıyla ilişkili olabileceği düşünülür.
Tarihsel depremlere baktığımızda Hatay’da olmuş birçok depremde Hatay’ın yakın çevresinin de etkilenmiş olduğu görülür. Hatay’ın İskenderun ilçesi başta olmak üzere, Adana, Mersin, Gazientep hasar alan başlıca şehirlerdir. 50 km’lik Antakya fayının kırılması durumunda oluşacak 7.2 büyüklüğündeki depremin ivme değerlerinin Hatay’da 0.6-0.3 arasında olması beklenir. Hatay ve yakın çevresi için hazırlanmış olan senaryoda faya yakın bölgelerde şiddetin 10 olması beklenir. Dağlık alanlarda 7’ye düşen şiddet İskenderun sahil kesiminde tekrar 8 olur. Osmaniye-Karataş arasında sahile yakın bölgede şiddet 8 olurken batıda Mersine doğru 6’ya düşer.
Şekil1.7: Antakya fayının kırılması durumunda meydana gelecek
Şekil 1.8: Antakya fayının kırılması durumunda oluşacak eş şiddet haritası
Doğu Anadolu fay hattının tamamının riskli deprem beklentisi bulunan Elazığ’dan Doğu Akdeniz’e uzandığına vurgu yapan birçok akademisyen Hatay yöresinde ciddi bir deprem beklediklerini vurguluyor.
Bu değerlendirmeler ışığı altında; afet yönetimi stratejisi benimsenerek, gerekli tedbirlerin alınması ve hazırlıkların yapılması, Hatay ve civarında meydana gelebilecek olası bir depremin muhtemel zararlarının en aza indirgenebilmesi için hayati önem taşımaktadır. Bu süreç içerisinde, en sade bireyden en yetkili makamlara kadar, herkese büyük görev ve sorumluluklar düşmektedir.
News
